شاید سختترین مرحله هر پروژه توسعه نرمافزاری، لحظهای باشد که بخواهیم آن را روی سرور اجرا کنیم. تا زمانی که در مرحله توسعه محلی هستیم، همهچیز تحت کنترل بهنظر میرسد و خبری از مشکلات سرعت یا خطاهای غیرمنتظره نیست.
اما همین که نوبت مدیریت سرور لینوکس میشود، همه چیز پیچیده و پراسترس میشود. شاید در پیکربندی فایروال یا تنظیم دسترسیها به مشکل بخورید یا شاید یک اشتباه کوچک در تنظیمات SSH باعث شود تا صبح مشغول کلنجار رفتن با تنظیمات سرور باشید. این شرایط هر برنامهنویسی را خسته میکند.
ما هم این مسیر پرچالش را بارها تجربه کردهایم. به همین دلیل تصمیم گرفتیم تمام نکات ضروری و کاربردی برای کار با سرورهای لینوکسی را در یک راهنمای جامع گردآوری کنیم و راهکارهایی موثر برای سادهتر و مطمئنتر شدن این مسیر پیشنهاد دهیم.
فهرست
مسیر یادگیری مدیریت سرور لینوکس چیست؟
برای اینکه راحتتر و قدمبهقدم کار با سرورهای لینوکس را یاد بگیرید، مسیر پیشنهادی پچیم را دنبال کنید:
- ترمینال و دستورات پایه لینوکس: آشنایی با دستورات خط فرمان مانند مدیریت فایلها، مشاهده وضعیت سیستم و اجرای برنامهها.
- مدیریت پکیجها در لینوکس: نصب، حذف و بهروزرسانی پکیجها با استفاده از ابزارهایی مانند APT و YUM.
- مدیریت کاربران در لینوکس: ایجاد، ویرایش و حذف کاربران و گروهها و تعیین سطح دسترسی آنها
- پیکربندی سرور لینوکس: تنظیمات اولیه سیستم، مدیریت سرویسها و ایجاد محیط مناسب برای اجرای نرمافزارها.
- امنیت سرور لینوکس: پیادهسازی تنظیمات امنیتی، محدود کردن دسترسیها، استفاده از فایروال و بهروزرسانی سیستم برای جلوگیری از نفوذ و حملات احتمالی.
- مانیتورینگ سرور لینوکس: پایش مداوم وضعیت سیستم، منابع، ترافیک شبکه و سلامت سرویسها برای اطمینان از پایداری و عملکرد بهینه.
- راهاندازی وبسرور در لینوکس: نصب و پیکربندی وبسرورهایی مانند Nginx یا Apache برای میزبانی وبسایتها یا اپلیکیشنها.
- مدیریت پایگاه داده در لینوکس: نصب، پیکربندی و نگهداری دیتابیسهایی مثل MySQL، PostgreSQL یا MariaDB و ایجاد سیاستهای پشتیبانگیری و امنیت.
- اسکریپتنویسی Bash: نوشتن اسکریپتهای خودکار Bash برای سادهسازی وظایف تکراری و مدیریت آسانتر سرور.
- مباحث پیشرفته: شامل کانتینرسازی روی لینوکس برای اجرای اپلیکیشنها در محیطهای ایزوله، بهمنظور افزایش انعطافپذیری و مقیاسپذیری و مجازیسازی با لینوکس با استفاده از ابزارهایی مانند KVM یا VirtualBox.
تمام این مراحل با چند کلیک در پچیم قابل انجام است.
وقتی تسلط کامل بر محیطهای لینوکسی داشته باشید، بهجای وابستگی به کارشناسهای DevOps، میتوانید خودتان سرویسهای موردنیاز را راهاندازی و مدیریت کنید، امنیت و پایداری پروژه را کنترل کنید، مشکلات زیرساختی را سریعتر برطرف کنید و در نهایت، زیرساختی بهینهتر و قابلاعتمادتر برای رشد پروژهتان بسازید.

انتخاب بهترین توزیع لینوکس برای سرور
هر توزیع لینوکس نسخهای آماده از این سیستم عامل است که شامل هسته لینوکس و ابزارها و نرمافزارهای کمکی مختلف بوده و برای کاربری خاص یا عمومی طراحی و بستهبندی شده است.
توزیعهای مناسب سرور را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
- توزیعهای مبتنی بر Debian
- توزیعهای مبتنی بر Red Hat Enterprise Linux
توزیعهای مبتنی بر Debian
این دسته از توزیعها معمولاً کاربری سادهتری دارند و پایدارتر هستند و به همین دلیل برای پروژههایی مناسب هستند که پیچیدگی اجرایی کمی دارند. Ubuntu Server و Debian دو توزیع اصلی این گروه به حساب میآیند و برای مدیریت سرور لینوکس برای تازهکارها مناسب هستند. همچنین ،هر دو مقیاسپذیری خوبی دارند. بنابراین نیازی نیست نگران افزایش تعداد کاربرهای سایتتان باشید.
توزیعهای مبتنی بر RHEL
این گروه بیشتر در محیطهای سازمانی بزرگ کاربرد دارند. سیستمهایی مثل Oracle Linux، Rocky Linux و Alma Linux در این دسته قرار میگیرند.
CentOS، که تا چند سال پیش یکی از گزینههای محبوب این دسته بود، اکنون متوقف شده و Rocky Linux و Alma Linux بهعنوان جایگزینهای رسمی و مورد اعتماد معرفی شدهاند. این توزیعها بیشتر بر امنیت، پشتیبانی طولانیمدت و سازگاری با زیرساختهای بزرگ متمرکز هستند. بنابراین، مدیریت آنها نیاز به تیم اختصاصی دارد و در اکثر موارد مناسب برنامهنویسها نیستند.
جدول زیر مقایسهای اجمالی از این دو نوع توزیع ارائه میدهد.
ویژگی | توزیعهای Debian | توزیعهای RHEL |
پایداری | بسیار بالا | بسیار بالا |
سادگی استفاده | سادهتر، مستندات فراوان | پیچیدهتر، نیازمند تجربه بیشتر |
مناسب برای | پروژههای شخصی، استارتاپها، سرورهای توسعه | محیطهای سازمانی و تجاری بزرگ |
نمونهها | Ubuntu Server Debian | AlmaLinux RockyLinux |
ابزار مدیریت پکیج | APT | YUM یا DNF |
نیاز به خرید لایسنس | معمولاً بدون نیاز به لایسنس | در حالت اصلی نیاز به لایسنس دارد (ولی جایگزینهای رایگان نیز وجود دارند) |
قابلیت مقیاسپذیری | عالی | عالی |
راه سادهتری هم وجود دارد!
اگر حوصله درگیری با تنظیمات و توزیعهای مختلف لینوکس را ندارید، «پچیم» کارتان را سادهتر میکند. پچیم مثل یک لایه کمکی عمل میکند تا دیگر نیازی به کار با ترمینال یا فایلهای سیستمی نداشته باشید. کافیست هدف را مشخص کنید و پچیم بقیه مراحل را در پشت صحنه مدیریت میکند.

آشنایی با ترمینال و دستورات پایه لینوکس
ترمینال لینوکس نوعی رابط کاربری متنی است که به شما اجازه میدهد با تایپ کردن دستورهای متنی با هسته لینوکس تعامل کنید. وقتی دستوری را در ترمینال تایپ میکنید و دکمه Enter را میزنید، آن دستور به برنامهای به نام شِل (Shell) فرستاده میشود که دستور شما را اجرا میکند و خروجی آن را به ترمینال برمیگرداند.
کار کردن با ترمینال در مقایسه با رابطهای کاربری گرافیکی سرعت، کنترل و انعطافپذیری بسیار بالاتری دارد. همچنین بسیاری از دستورهای پیشرفته یا مدیریتی فقط از طریق ترمینال قابل اجرا هستند.
برای دسترسی به ترمینال در لینوکس کافی است کلیدهای Ctrl + Alt + T را همزمان فشار دهید یا از منوی برنامهها گزینه «Terminal» را جستوجو و اجرا کنید.
ساختار دستورهای لینوکس
هر دستور لینوکسی از سه بخش تشکیل شده است:
command [options] [arguments]
- command: مشخص میکند چه عملی باید انجام شود یا کدام برنامه اجرا شود.
- option: تنظیمات یا کلیدهایی است که رفتار دستور را تغییر میدهد و معمولاً با یک یا دو خط تیره نوشته میشود.
- argument: ورودی یا مسیر فایلی است که دستور روی آن عمل میکند.
مثلا:
ls -l /home/user
در این مثال، ls دستور اصلی برای نمایش محتویات پوشه است، -l یک آپشن برای نمایش جزئیات بیشتر (حالت لیست طولانی)، و /home/user آرگومان یا همان مسیری است که باید لیست شود. این دستور به هسته لینوکس میگوید که فایلها و پوشههای موجود در مسیر مشخص شده را با جزئیات کامل نمایش دهد.
نکته پیشرفته: به جز قسمت command، دو قسمت دیگر اختیاری هستند و ممکن است اجرای یک دستور خاص نیازی به آنها نداشته باشد یا اصلاً استفاده از آپشن و آرگومان بیمعنی باشد.
رایجترین دستورهای لینوکس
دستورهای لینوکس تنوع زیادی دارند و تقریباً برای هر کاربردی که تصور کنید، یک یا چند دستور وجود دارد ولی برای شمایی که ابتدای مسیر یادگیری مدیریت سرور لینوکس هستید، توصیه میکنیم به این دسته از دستورها در جدول زیر مسلط باشید.
دستهبندی | نمونه دستورها | کاربرد اصلی |
مدیریت فایل و پوشه | ls, cd, mkdir, rm, cp, mv | جابهجایی، ایجاد، حذف یا کپی فایلها و دایرکتوریها |
مشاهده و ویرایش محتوا | cat, less, tail, head, nano, vim | بازبینی سریع یا ویرایش فایلهای متنی و لاگها |
بررسی وضعیت سیستم | df, du, free, uptime, uname | مانیتورینگ منابع، فضای دیسک و مشخصات سیستم |
شبکه و اتصال | ping, ssh, scp, netstat, ss | ارتباط با سرورها یا انتقال فایلها از راه دور |
جستوجو و فیلتر | grep, find, locate, sort, awk, sed | پیدا کردن فایلها یا پردازش دادههای متنی |
اگر دوست دارید به دستورات لینوکس مسلط شوید، منابع و محیطهای آنلاین زیر را پیشنهاد میکنیم:
- Learn Shell: یک وبسایت آموزشی تعاملی برای یادگیری گامبهگام دستورات شل لینوکس.
- Shell Free Labs: محیط آزمایشی رایگان برای تست و تمرین دستورات بدون نیاز به نصب لینوکس.
Online Bash Shell Editor: شبیهساز آنلاین ترمینال که میتوانید در آن بهصورت مستقیم دستورات را اجرا و نتیجه را مشاهده کنید.
حتی اگر با ترمینال کار نکرده باشید، پچیم شما را به مدیر حرفهای سرور تبدیل میکند!
اگر هنوز تازهکار هستید، یاد گرفتن ترمینال مفید است ولی پچیم همه کارهای لازم را در پشت صحنه انجام میدهد. در 95درصد مواقع از تایپ دستورهای پیچیده بینیاز شوید و بهجای آن، میتوانید با یک رابط گرافیکی ساده و سریع، تنظیمات سرور را انجام دهید.
مدیریت پکیجها در لینوکس
برای نصب نرمافزار در سیستم عامل لینوکس باید با دو مفهوم پایهای آشنا شوید:
- بسته نرمافزاری (Software Package): مجموعهای از فایلها و کتابخانههای مورد نیاز برای نصب و اجرای یک نرمافزار
- مدیر بسته (Package Manager): ابزاری نرمافزاری برای نصب، بهروزرسانی و حذف نرمافزارهای مختلف روی سیستم عامل لینوکس
به عبارت دیگر، پکیج همان نرمافزار موردنظر شماست و پکیج منیجر ابزاری است که نصب، حذف یا آپدیت آن را انجام میدهد. این ابزار همه فایلهای نرمافزار را مدیریت میکند و در صورت حذف، آنها را پاک میکند.
نکته پیشرفته: هر توزیع لینوکس ابزار مدیریت بسته خود را دارد. توزیعهای مبتنی بر دبیان، مثل اوبونتو، با ابزاری به نام APT کار میکنند و DNF و YUM روی توزیعهای مبتنی بر Red Hat مثل فدورا و CentOS محبوب هستند.
پکیجهای لازم برای راهاندازی سرور لینوکس
اگر میخواهید یک سرور لینوکس برای میزبانی وبسایت خودتان راهاندازی کنید، لازم نیست سراغ صدها ابزار بروید. معمولاً حداقل پکیجهایی لازم برای شروع کار موارد زیر هستند:
- وب سرور: وظیفه وبسرور نمایش صفحات وب به بازدیدکنندگان است. برای راهاندازی وب سرور در لینوکس، nginx یک گزینه سریع و سبک به حساب میآید و برای اکثر پروژههای مدرن توصیه میشود. apache هم قدیمیتر، پرامکاناتتر و انعطافپذیرتر است، ولی مصرف منابع بیشتری دارد.
- پایگاه داده: بسته به اینکه در زمان توسعه از چه نرمافزار مدیریت پایگاه دادهای استفاده کردهاید، باید پکیج آن را روی سرور خود نصب کنید. mysql و mariadb رایجترین گزینهها برای مدیریت دیتابیس در لینوکس هستند.
- زبان برنامهنویسی یا مفسر آن: بسته به زبانی که برای توسعه سایت استفاده کردهاید، باید پکیجها و کتابخانههای لازم را روی سرور نصب کنید.
- ابزارهای کمکی: بسته به شرایط، به ابزارهایی برای افزایش امنیت سرور (مثلاً فایروال)، مشاهده و مدیریت منابع سرور و گرفتن گواهینامه SSL نیز احتیاج خواهید داشت.
من بلوک متن هستم برای تغییر این متن روی دکمه ویرایش کلیک کنید. لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.
وقتی مدیریت پکیجهای سرور از نیمرو درست کردن راحتتر میشود!
نصب و مدیریت دستی پکیجها کاری پیچیده و وقتگیر است اما یک راه سریعتر و بیدردسرتر هم وجود دارد.
پچیم یک ابزار همهکاره است که تمام مراحل راهاندازی سرور لینوکس را انجام میدهد:
- فقط با چند کلیک سرور، دیتابیس و زبان برنامهنویسی شما آماده میشود.
- نیازی نیست درگیر جزئیات فنی مثل مسیر فایلها یا نسخه php شوید.
- پیکربندی امنیتی و فعالسازی SSL به صورت خودکار انجام میشود.
به زبان ساده، پچیم بهعنوان یک لایه کمکی روی لینوکس عمل میکند و دردسرهای فنی را کاهش میدهد تا تمرکزتان روی توسعه و رشد پروژه بماند.

مدیریت کاربران و دسترسیها در سرور لینوکس
در لینوکس، دو نوع کاربر اصلی وجود دارد:
- کاربران سیستمی (System Users): این کاربران در هنگام نصب سیستم بهصورت خودکار ساخته میشوند و معمولاً برای اجرای سرویسها و اپلیکیشنهای سیستمی استفاده میشوند.
- کاربران عادی (Regular Users): این کاربران توسط مدیر سیستم ساخته میشوند و بسته به مجوزهایی که به آنها داده میشود، به منابع مختلف دسترسی دارند.
کاربری به نام root نیز در تمام توزیعهای لینوکس وجود دارد که دسترسی کامل به کل سیستم دارد. اما استفاده مستقیم از root بهخاطر ریسک امنیتی بالا توصیه نمیشود. در عوض، بهتر است یک کاربر عادی بسازیم و در مواقعی که نیاز به دسترسی سطح مدیر وجود دارد، با دستور sudo به سطح دسترسی بالاتر برویم.
هر کاربر در لینوکس یک شناسه منحصربهفرد به نام UID دارد:
- صفر برای کاربر root رزرو شده است.
- از 1 تا 999 برای حسابهای سیستمی هستند.
- از 1000 به بعد به کاربران عادی اختصاص دارد.
برای سادهتر شدن مدیریت دسترسیها، میتوانید کاربرها را در گروههای مختلف قرار دهید. هر گروه کاربری مجموعهای از کاربران است که مجوزهای مشترک دارند. وقتی به یک گروه اجازه دسترسی مشخصی میدهید، همه کاربران عضو آن گروه همان مجوز را دریافت میکنند.
دستورات پرکاربرد برای مدیریت کاربران
لینوکس دستورات ساده و منعطفی برای ساخت، تغییر یا حذف کاربران و گروهها ارائه میدهد. برخی از رایجترین آنها را در جدول زیر آوردهایم:
دستور | توضیح |
useradd | ایجاد کاربر جدید و مشخص کردن نام کاربری، پوشه خانه و سایر ویژگیها. |
passwd | تعیین یا تغییر رمز عبور یک کاربر. |
usermod | ویرایش ویژگیهای کاربر (مانند نام، پوشه خانه، UID یا گروه). |
userdel | حذف کاربری که دیگر به آن نیاز ندارید. |
groupadd | ساخت گروه جدید. |
groupmod | تغییر ویژگیهای یک گروه موجود. |
groupdel | حذف یک گروه و فایلهای مرتبط. |
chown | تغییر مالکیت فایل یا فولدر به کاربر یا گروه دیگر. |
chmod | تغییر مجوزهای دسترسی فایل یا فولدر. |
chgrp | تغییر گروه مالک یک فایل یا فولدر. |
مجوزهای دسترسی
در لینوکس، هر فایل و فولدر دارای سه نوع مجوز است: خواندن (r)، نوشتن (w) و اجرا (x).
این مجوزها برای سه دسته کاربر تعریف میشوند: مالک (Owner)، گروه (Group) و سایرین (Others). مالک کاملترین دسترسی (خواندن، نوشتن و اجرا) را دارد و گروه و سایرین معمولاً فقط مجوز خواندن و اجرا دارند.
بر اساس اصل کمترین سطح دسترسی، هر کاربر فقط باید حداقل مجوز لازم برای انجام وظایفش را داشته باشد. این کار ریسک حملات و دسترسیهای غیرمجاز را به حداقل میرساند و باعث افزایش امنیت کلی سیستم میشود.
امنیت سرور لینوکس
بعد از راهاندازی و پیکربندی سرور، امنیت مهمترین موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد. امنیت در مدیریت سرورهای لینوکسی را باید در چند تأمین کرد:
- امن کردن سیستم و سرویسها (آپدیت منظم، حسابهای کاربری، دسترسیها).
- برطرف کردن ریسکهای شبکه (نصب فایروال و SSH).
- مانیتورینگ و پشتیبانگیری مناسب.
آپدیتهای منظم
اکثر نفوذهای امنیتی به این خاطر رخ میدهند که آسیبپذیریهای قدیمی رفع نمیشوند. بنابراین همیشه سیستم عامل و پکیجهای مهم را بهروز نگه دارید. در غیر این صورت، حتی اگر پسورد قوی هم استفاده کنید، سرور شما در خطر است.
در توزیعهای دبیان و اوبونتو، دو دستور update و upgrade را داریم:
- Update به معنی چک کردن لیست پکیجها و پیدا کردن بهروزرسانی جدید است.
- Upgrade دستوری است که بهروزرسانی را نصب میکند.
نکته پیشرفته: اگر از توزیعهای اوبونتو یا دبیان استفاده میکنید، میتوانید با روشن کردن قابلیت unattended upgrades، بهروزرسانیهای لازم را به صورت اتوماتیک نصب کنید و سیستم خود را همیشه امن نگه دارید.
مدیریت ریسکهای شبکه
برای اینکه دسترسی به سیستم را از بیرون محدود کنید، این موارد را اجرا کنید:
- بستن پورتها: تمام پورتهایی که مورد نیاز نیستند را ببندید و فقط آنهایی را باز نگه دارید که حتما نیازشان دارید (مثلاً HTTP و HTTPS).
- نصب فایروال: فایروالها ترافیک ورودی و خروجی سرور شما را تحت نظارت قرار میدهد. سادهترین گزینه برای سیستمهای لینوکسی UFW است که روی توزیعهای اوبونتو و دبیان به صورت پیشفرض نصب است و به شما اجازه میدهد پالیسیهای مختلف برای پورتها و پروتکلهای مختلف تعریف کنید.
- نصب fail2ban: وظیفه اصلی این ابزار، مقابله با حملههای بروت فورس است. وقتی سرور خود را راهاندازی میکنید، باتهای زیادی سعی خواهند کرد با وارد کردن رمز عبور تصادفی به آن وارد شوند. این ابزار آدرس IP این باتها را ذخیره میکند و اجازه دسترسی به سرور را به آنها نمیدهد.
مانیتورینگ سرور لینوکس
مانیتورینگ به معنی زیر نظر داشتن وضعیت سرور و سرویسها بهصورت مداوم است و سه هدف را دنبال میکند:
- تشخیص مشکلات قبل از اینکه جدی شوند (مثل پر شدن دیسک یا بالا رفتن لود CPU).
- شناسایی حملات یا تلاشهای مشکوک (مثل تلاش برای ورود مکرر).
- بهبود عملکرد و اطمینان از پایداری.
در این راستا، توصیه میکنیم موارد زیر را حداقل هفتهای یک بار بررسی کنید تا مطمئن شوید که همه چیز طبق روال پیش میرود:
- سلامت سیستم: پردازنده، حافظه، دیسک و شبکه برای شناسایی مشکلات عملکردی یا مصرف غیرعادی منابع.
- وضعیت سرویسها: وبسرور، دیتابیس و دیگر سرویسهای حیاتی باید همیشه در حال اجرا و قابل دسترس باشند.
- لاگها: لاگهای امنیتی و سیستمی برای بررسی خطاها یا رفتار مشکوک.
- وضعیت امنیتی: تلاشهای ورود ناموفق، تغییر فایلهای حساس یا اضافه شدن کاربران جدید.
دستورهای رایج برای مانیتورینگ لینوکس
هر کسی که مدیریت سرور لینوکس را به عهده داشته باشد، باید به دستورهای مختلفی مسلط باشد تا تمام جنبههای سیستم را به خوبی تحت نظر داشته باشد. جدول زیر بخشی از مهمترین دستورهای لازم برای مانیتورینگ را نشان میدهد.
کاربرد | دستور یا توضیح سریع |
بررسی CPU، RAM، Load | htop یا top |
بررسی فضای دیسک | df -h |
چک سرویسهای حیاتی | systemctl status nginx systemctl status mysql |
بررسی لاگهای ورود | /var/log/auth.log |
وضعیت fail2ban | sudo fail2ban-client status |
اتصالات شبکه | ss -tuln |
مرور لاگهای سیستمی | /var/log/syslog /var/log/messages |
پچیم = مدیریت سرور لینوکس، همانطور که باید باشد
روشهای قدیمی مدیریت سرور دردسرهای زیادی دارند و اغلب شما را با یک کلاف سردرگم تنها میگذارند: فایلهای پیکربندی دستنویس، لاگهای طولانی، آپدیتهای استرسآور و دیپلویهای ریسکدار.
با پچیم میتوانید نسل جدید ابزارهای مدیریت سرور لینوکس را تجربه کنید. همهچیز در پچیم بهصورت هوشمند با حداکثر امنیت و کمترین دخالت انجام میشود.
- امنیت، آپدیت و مانیتورینگ بهصورت کاملاً خودکار و هوشمند
- مدیریت پکیجها، دیپلوی سریع و مقیاسپذیر، بدون نیاز به اسکریپتهای پیچیده
- کاهش چشمگیر خطاهای انسانی و هزینههای نگهداری
- یک پنل متمرکز، ساده و قابل اعتماد برای مدیریت همه سرویسها
- تا 90 درصد کاهش هزینهها در مقایسه با استخدام کارشناس DevOps